پی‌نوشت:
۱ . کحل‌البصر؛ ص ۶۹-۶۸؛ نیزر.ک: سیره نبوی، دفتر اول، ص ۵۰۴.
۲ . بحارالانوار؛ ج ۶۶؛ ص ۳۱۴؛ نیزر.ک: سیره نبوی، دفتر اول، ص ۵۰۵.
۳ . جامع‌الاخبار؛ ص ۱۶۳-۱۶۲؛ نیزر.ک: سیره نبوی، دفتر اول، ص ۵۰۵.
۴ . الکافی؛ ج ۴؛ ص ۱۲ و ج ۵؛ ص ۷۲؛ نیزر.ک: سیره نبوی، دفتر اول، ص ۵۰۵.
۵ . سیره نبوی، دفتر دوم؛ ص ۱۱۰.
۶ . ثواب‌الاعمال و عقاب‌الاعمال؛ ص ۳۰۲؛ اعلام‌الدین، ص ۴۰۸، وسائل الشیعه، ج ۱۲، ص ۱۳۰، مکاسب، ص۵۴.
۷ . تنبیه‌الخواطر؛ ج ۱، ص ۶۹.
۸ . تحف‌العقول؛ ص ۲۵.
۹ . الکامل فی اللغه و الادب؛ ج ۱، ص۸.
۱۰ .قرآن، شعراء/۱۰۹، ۱۲۷، ۱۴۵، ۱۶۴، ۱۸۰، از زبان نوح، هود، صالح، لوط، شعیب علیهم‌السلام اجمعین.
۱۱ .الکافی؛ ج ۱، ص ۴۴.
۱۲ .ثواب‌الاعمال، عقاب‌الاعمال؛ ص ۳۰۷؛ اعلام‌الدین؛ ص؛ وسائل الشیعه؛ ج ۱۲، ص ۱۳۰.

۱۳ . ابوجعفر محمد بن علی‌ بن الحسین بن بابویه القمی (الصدوق)، من لایحضره الفقیه، صححه و علق علیه علی‌اکبر الغفاری، الطبعه الثانیه، منشورات جماعه المدرسین، قم، ۱۴۰۴ ق، ج ۴، ص ۳۷۳.
۱۴.  جامع‌الاخبار؛ ص ۱۰۰.
۱۵ . الکافی؛ ج ۲، ص ۶۳۵.
۱۶ . احمدبن فهد حلی، عده‌ الداعی و نجاح الساعی، صححه و علق علیه احمد الموحدی القمی، دارالمرتضی، دارالکتاب الاسلامی، بیروت، ۱۴۰۷ ق، صص، ۹۹-۱۰۰.
۱۷ . تاریخ الیعقوبی؛ ج۲. ص ۶۷.
۱۸ . تاریخ الیعقوبی؛ ج۲.ص ۶۷.
۱۹.  تحف العقول؛ ص ۱۹؛ احیاء العلوم؛ ج ۲، ص ۳۳۰.
۲۰ . ر.ک: درسهایی از نهج‌البلاغه؛ ص ۳۰۳-۳۰۴. آیین

کشورداری از دیدگاه امام علی علیه‌السلام، تقریر و تنظیم: حسین کریمی، چاپ اول، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، ۱۳۶۶. ش.ص ۱۸۴-۱۸۵.

منبع : اقتصاد پنهان

از لوازم مدیریت صحیح، بستن راه‌های سوءاستفاده از هر طرف به ویژه از جانب اطرافیان و وابستگان است. طبع عافیت طلب و فزونخواه آدمی در مرتبه اسفل سافلین میل به «سخره» دارد. این که دیگران را در جهت مطامع خود به کار گیرد و همه چیز را به خود و اطرافیان و وابستگان خود اختصاص دهد و خودکامگی نماید و این امر در همه تاریخ از اسباب سقوط و هلاکت زمامداران و دولت‌ها بوده است. چنان که زمامداران و مدیران در جهت منافع شخصی گام بردارند، دیگر هیچ چیز جلودار سوءاستفاده اطرافیان و وابستگان نخواهد بود و این امر بر باد دهنده نظام‌ها است.

استرحام معلول عوامل متعددی است، از جمله، تربیت خلاف کرامت و عزت، روابط مستبدانه و خودکامه، فرهنگ خوارپذیری، روابط اقتصادی ستمگرانه، تمایلات پست درونی، برای مبارزه با استرحام لازم است به ریشه‌های مختلف آن توجه کرد و برای قطع آن ریشه‌ها اهتمام نمود؛ و البته بهترین اقدام در این راه قطع ریشه‌های درونی استرحام است که تا آن‌ها قطع نشود، اقدامات بیرونی به نتیجه درست نخواهد رسید و روابط استرحامی دوباره جوانه خواهد زد.

رسول خدا (صُلَّی الَلهْ عُلَیًهِ وُ آلِه وُ سُلَمً) در تمام دوران رسالت خود تلاش کرد تا صورت‌های مختلف استرحام را از روابط اجتماعی بزداید و جامعه‌ای سربلند و ارجمند برپا سازد. آن حضرت به پیروان خود می‌آموخت که با سربلندی و ارجمندی زیست کنند و آنان را در این جهت تربیت می‌نمود

ای علی! اگر [ناچار شوم] دست خود را تا آرنج در دهان اژدها فرو برم، این عمل نزد من خوش‌تر است از این که از کسی که چیزی نبوده و دارا شده است، چیزی را درخواست کنم.

نفس استرحام از اموری است که در سیره اجتماعی رسول خدا (صُلَّی الَلهْ عُلَیًهِ وُ آلِه وُ سُلَمً) و ائمه هدی (علیه‌السلام) رعایت می‌شده و به هیچ وجه زیر پا گذاشته نمی‌شده است. آنان هرگز «استرحام» نمی‌کردند. «استرحام» یعنی ترحم طلبیدن از غیر، گردن کج کردن نزد دیگران، التماس کردن، زاری نمودن در برابر مخلوق، و ناله زدن پیش خلق؛ خود را خرد کردن نزد دشمن، ضعیف و زبون ساختن، و زیر پاگذاشتن شرافت و کرامت ذاتی انسان در برابر دشمنان.